Trong văn hóa Việt Nam, Tết Đoan Ngọ (hay còn gọi là Tết diệt sâu bọ) là một trong những ngày lễ truyền thống giàu ý nghĩa. Diễn ra vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch, ngày Tết này gắn liền với phong tục chăm sóc sức khỏe, thanh lọc cơ thể và cầu mong mùa màng bội thu. Trong số các nghi thức độc đáo, việc ăn rượu nếp sáng sớm được xem như một "nghi thức diệt sâu bọ" mang ý nghĩa đặc biệt. Dù ở miền Bắc hay miền Nam, món rượu nếp Tết Đoan Ngọ luôn chiếm một vị trí đặc biệt trong mâm cúng và cả trong đời sống tinh thần người Việt.

Nguồn gốc và ý nghĩa của Tết Đoan Ngọ

Tết Đoan Ngọ có nguồn gốc từ Trung Hoa nhưng khi du nhập vào Việt Nam đã được bản địa hóa và trở thành một phần trong nét đẹp văn hóa dân tộc. Theo quan niệm dân gian, vào thời điểm chuyển mùa từ xuân sang hạ, cơ thể con người thường dễ sinh bệnh, khí hậu nồm ẩm là môi trường thuận lợi cho sâu bọ, ký sinh trùng sinh sôi. Chính vì thế, người xưa chọn ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch, khi dương khí thịnh nhất, để làm lễ “diệt sâu bọ” đuổi tà khí, bảo vệ sức khỏe.

Một trong những cách diệt sâu bọ “tự nhiên” là ăn rượu nếp sáng sớm, ngay sau khi thức dậy, lúc bụng còn đói. Người xưa tin rằng loại men trong rượu có khả năng “giết sâu bọ” trong đường ruột, những vi sinh vật có hại cho sức khỏe.

Người Việt thường ăn rượu nếp, mận và bánh tro để diệt sâu bọ

Rượu nếp miền Bắc Tết Đoan Ngọ 

Rượu nếp Tết Đoan Ngọ không giống rượu uống thông thường. Đây là loại rượu làm từ gạo nếp, có thể là nếp cái hoa vàng, nếp cẩm hay nếp than được nấu chín, để nguội rồi trộn với men, ủ kín trong vài ngày để lên men tự nhiên. Thành phẩm là cơm nếp có vị ngọt nhẹ, cay nồng, dẻo mềm và thơm men rượu. Mỗi vùng miền lại có cách chế biến riêng, nhưng tựu chung đều giữ được hồn cốt dân tộc và tính truyền thống rõ nét.

Đối với nhiều gia đình miền Bắc, rượu nếp Tết Đoan Ngọ thường có màu tím đen của nếp cẩm hoặc màu vàng ươm của nếp cái hoa vàng, mùi thơm nồng đậm. Khi ăn, người ta múc từng muỗng rượu nếp đậm vị, chan nhẹ lớp nước rượu sóng sánh, ăn cùng chút muối vừng hoặc đơn giản để nguyên vị rượu thơm.

Rượu nếp miền Bắc

Cơm rượu miền Nam Tết Đoan ngọ

Không giống như rượu nếp miền Bắc, cơm rượu miền Nam lại có hình thức khác biệt: viên tròn nhỏ như trái nhãn, được vo nắm thành từng viên xinh xắn, ngâm trong lớp nước rượu ngọt nhẹ, mùi thơm thoang thoảng, vị thanh mát dễ ăn. Đây là món ăn không thể thiếu trong mâm cúng Tết Đoan Ngọ ở các tỉnh phía Nam như Sài Gòn, Cần Thơ, Vĩnh Long…

Cơm rượu miền Nam thường được làm từ nếp trắng hoặc nếp dẻo, nấu chín kỹ, sau đó để nguội, trộn men và ủ trong khoảng 3 ngày. Nước rượu được chiết riêng, đun cùng đường tạo thành một lớp nước sền sệt, rồi mới ngâm cơm rượu vào đó. Hương vị cơm rượu miền Nam vì thế vừa ngọt dịu, vừa có hậu vị nồng nàn đặc trưng.

Cơm rượu miền Nam

Phong tục ăn rượu nếp sáng sớm 

Người Việt tin rằng, sâu bọ trong cơ thể hoạt động mạnh nhất vào sáng sớm, lúc con người chưa ăn gì. Do đó, ăn rượu nếp sáng sớm không chỉ là một phong tục mang tính tâm linh mà còn là phương pháp dân gian giúp thanh lọc cơ thể, kích thích tiêu hóa và phòng tránh bệnh đường ruột.

Ngày nay, nhiều người vẫn duy trì thói quen này, xem đó như một cách "làm sạch" nhẹ nhàng, thay cho những phương pháp detox hiện đại. Đặc biệt, trong xu hướng ăn sạch, sống xanh, rượu nếp lại càng được quan tâm vì được làm từ nguyên liệu tự nhiên, lên men truyền thống, không chất bảo quản.

Lợi ích sức khỏe của rượu nếp Tết Đoan Ngọ

Theo y học cổ truyền, rượu nếp có vị ngọt, tính ấm, giúp kiện tỳ, ích khí, tiêu thực và hoạt huyết. Men rượu chứa enzyme hỗ trợ tiêu hóa, tăng cường hấp thụ dưỡng chất.

Đặc biệt, rượu nếp Tết Đoan Ngọ không chỉ có lợi cho hệ tiêu hóa mà còn giúp tăng thân nhiệt nhẹ – rất thích hợp trong tiết trời đầu hè nồm ẩm. Với cơm rượu miền Nam, vị ngọt mát dịu lại là lựa chọn lý tưởng cho người thích món tráng miệng nhẹ nhàng, dễ tiêu.

Lưu ý khi ăn và bảo quản rượu nếp

• Không nên ăn quá nhiều nếu bạn bị đau dạ dày, huyết áp cao hoặc đang dùng thuốc kháng sinh.

• Trẻ em dưới 2 tuổi không nên dùng.

• Rượu nếp nên được bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh và dùng trong vòng 2–3 ngày sau khi ủ đạt độ.

Trong mâm cúng ngày 5/5 âm lịch, rượu nếp Tết Đoan Ngọ là món không thể thiếu, bên cạnh trái cây mùa hè như mận, vải, chuối và các loại bánh như bánh ú tro, chè trôi nước. Đây là cách con cháu tỏ lòng hiếu kính với tổ tiên, đồng thời thể hiện ước mong cho một mùa vụ an lành, sức khỏe dồi dào.

Sáng mùng 5 tháng 5 âm lịch, hãy dành chút thời gian để thưởng thức một muỗng rượu nếp để thấy vị cay nồng thấm bụng, để nhớ về cái Tết Đoan Ngọ xưa cũ, và để tiếp nối những giá trị văn hóa ngàn đời của người Việt.